Đàn Tranh Việt Nam – Hồn Việt trong từng dây đàn

Đàn tranh là một trong những nhạc cụ dân tộc tiêu biểu của Việt Nam, được ví như "trái tim của âm nhạc dân gian". Với âm thanh trong trẻo, ngân vang và mềm mại, đàn tranh không chỉ là nhạc cụ, mà còn là nhịp cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người và thiên nhiên. Những giai điệu đàn tranh mang đến sự thư thái, sâu lắng, đồng thời gợi lên hình ảnh thanh lịch, tinh tế của người con gái Việt.

Đàn Tranh của Việt Nam phát triển từ đàn tranh Trung Quốc (guzheng). Ban đầu vào thời nhà Trần – Lý, nó có ít dây; về sau tăng số dây lên: 14 dây → 15 dây → 16 dây là phổ biến trước đây. Sau cải tiến vào cuối thế kỷ XX, có loại 17, 19 hoặc 21 dây để mở rộng phạm vi âm vực.

Theo các công trình nghiên cứu và khảo cổ, đàn tranh đã xuất hiện từ thời Văn Lang – Âu Lạc, và được phát triển mạnh ở các triều đại phong kiến. Ban đầu, đàn chỉ có khoảng 6–8 dây, nhưng theo thời gian đã cải tiến lên 16–21 dây để mở rộng khả năng biểu cảm. Đây là nhạc cụ gắn liền với các loại hình ca nhạc cung đình, dân gian và hiện đại.

Số dây: 16–21 dây kim loại (có loại hiện đại lên đến 22–25 dây). Chiều dài thân đàn: khoảng 1,1 – 1,2 m. Chiều rộng: 20–25 cm. Chiều cao thân đàn: 8–10 cm (tính từ mặt phẳng đến đáy đàn).

Chất liệu: Thân đàn thường làm bằng gỗ ngô đồng, gỗ trắc hoặc gỗ hồng; mặt đàn phẳng hoặc hơi cong, dây đàn làm bằng thép hoặc hợp kim đồng – thép.

Các bộ phận chính: Thân đàn: chứa hộp cộng hưởng, có hình chữ nhật dài, hơi cong. Cần đàn: là phần cố định các dây, có các nút gảy để điều chỉnh cao độ. Chân đàn: nâng thân đàn, đảm bảo âm vang tốt.

Chiều dài: ~ 104 cm đến ~ 120 cm. Thân đàn gồm mâm trên (nắp) hơi cong, đáy phẳng, hai bên vách gỗ. Mặt trên và đáy thường làm bằng gỗ nhẹ (gỗ bạch dương, gỗ thông…) để cộng hưởng âm thanh. Cầu đàn di động ("cây đỡ dây") bằng gỗ cứng, có thể dịch chuyển để chỉnh cao độ. Chốt lên dây nằm ở đầu đàn, dây làm bằng thép hoặc hợp kim kim loại. Móng gảy (plectrum) có thể làm từ inox, nhựa, vỏ đồi mồi… thường dùng 2–3 móng để gảy dây.

Người chơi đặt đàn ngang trước ngực hoặc đặt ngang trước bàn, dùng tay phải gảy dây, tay trái nhấn hoặc uốn dây để tạo âm luyến, rung, láy. Có các kỹ thuật quãng rải, quãng chập, kỹ thuật "vuốt" (ngón á) — là đặc trưng của lối diễn đàn tranh. Âm thanh: ngân vang, trong sáng, mềm mại, có thể biểu đạt luyến láy tinh tế.

Đàn Tranh thường dùng để độc tấu, hòa tấu, đệm cho hát, ngâm thơ. Xuất hiện trong nhiều thể loại: cải lương, nhạc tài tử, chèo, dàn nhạc dân tộc tổng hợp. Đóng vai trò quan trọng trong việc đưa âm nhạc truyền thống Việt Nam ra quốc tế và trong các chương trình biểu diễn dân tộc.

Đàn tranh không chỉ là nhạc cụ, mà còn là biểu tượng của tinh hoa văn hóa Việt, gắn liền với sự thanh lịch, tao nhã và lòng yêu quê hương. Mỗi tiếng đàn vang lên như kể lại câu chuyện đời sống, tình cảm và tâm hồn người Việt qua nhiều thế hệ.

Dù 16 dây từng được xem là chuẩn mực, ngày nay nhiều cây tranh có 17, 19 hoặc 21 dây để mở rộng tông nhạc hiện đại hơn. Cầu đàn di động cho phép biến đổi cao độ nhỏ, giúp đàn tranh có thể diễn những sắc thái microtonal (nửa cung, cung luyến).