Đàn Nhị – Hồn dân gian trong từng tiếng đàn

Đàn nhị, hay còn gọi là đàn cò, là nhạc cụ hai dây nhỏ nhưng có sức biểu cảm mạnh mẽ. Tiếng đàn trầm ấm, da diết, gợi lên hình ảnh đời sống thường nhật và tâm hồn mộc mạc của người Việt. Đây là nhạc cụ gắn liền với các làn điệu dân gian, ca trù, chèo và nhạc ngũ âm.

Đàn Nhị là loại nhạc cụ dây có cung vĩ, nhập vào Việt Nam từ ảnh hưởng từ Trung Quốc / văn hóa Hồ (nhạc cụ "hồ cầm"). Đàn Nhị có mặt tại Việt Nam khoảng thế kỷ X trở đi. Trong dân gian Việt Nam, đàn nhị được dùng từ các làn điệu dân ca, chèo, đờn ca tài tử, hát xẩm…

Xuất hiện từ lâu trong đời sống âm nhạc dân gian Việt Nam, đàn nhị đã trở thành một phần không thể thiếu trong các buổi hát xẩm, hát chèo, cải lương và nhiều hình thức biểu diễn dân gian khác. Mỗi vùng miền Việt Nam lại có cách chế tác và biểu diễn đàn nhị khác nhau, tạo nên sự đa dạng về âm sắc.

Số dây: 2 dây (làm bằng tơ hoặc dây kim loại mảnh). Chiều dài cần đàn: 70–80 cm. Chiều dài hộp cộng hưởng: 10–15 cm. Chiều rộng hộp cộng hưởng: 7–10 cm. Chiều cao hộp cộng hưởng: 6–8 cm.

Chất liệu: Hộp cộng hưởng: gỗ mun hoặc gỗ trắc, mặt bọc da rắn hoặc da trăn. Cần đàn: gỗ cứng, thẳng, dài, dùng để gắn dây. Vĩ kéo: lông đuôi ngựa, dùng để tạo âm.

Có hai dây (do đó gọi là "nhị"). Cung vĩ kéo dây bằng cung, thường có lông (ngựa hoặc sợi tổng hợp) để kéo dây dao động. Hộp cộng hưởng (ân hộp đàn) thường làm bằng gỗ, bọc da (hoặc vật liệu rung) để tăng cường âm thanh. Cần đàn (cổ đàn) từ gỗ chắc, có thể có ống chống rung. Hai dây có thể được làm từ tơ, sợi kim loại, hoặc kết hợp vật liệu khác tùy loại. Vĩ đàn: lông vĩ, thường quét hỗn hợp nhựa hoặc keo để tăng ma sát.

Người chơi dùng vĩ kéo dây để tạo âm (giống cách chơi violin, cello…) Có các kỹ thuật vuốt (glissando), nhấn dây, chuyển cung, rung cung, kỹ thuật vĩ dứt, vĩ nhẹ… Âm thanh đàn nhị thường trầm, ấm, có sắc thái hơi than thở, rất phù hợp để biểu diễn những đoạn nhạc cảm xúc, bi ai trong các bài dân ca, nhạc truyền thống.

Đàn Nhị thường xuất hiện trong dàn nhạc truyền thống, ban nhạc tài tử, nhạc hát dân gian, chèo, cải lương, xẩm… Trong hát xẩm, đàn nhị đóng vai trò quan trọng trong phường bát âm (ban nhạc đường phố). Ngoài ra, ngày nay đàn nhị cũng được phối trong các thể loại âm nhạc hiện đại (pop, rock) để tạo điểm nhấn dân tộc.

Âm thanh trầm ấm, da diết, có khả năng diễn tả nhiều cung bậc cảm xúc: từ vui tươi, nhẹ nhàng đến buồn bã, luyến láy. Dùng trong các loại hình hát dân gian, hát xẩm, hát chèo, cải lương, nhạc ngũ âm và hòa tấu cùng các nhạc cụ khác. Có khả năng kết hợp với các nhạc cụ hiện đại để tạo nên những giai điệu đậm chất Việt Nam nhưng vẫn hợp thời.

Đàn nhị là biểu tượng của sự mộc mạc, chân thành trong âm nhạc Việt, mang âm sắc dân gian và gần gũi với đời sống tinh thần của người Việt. Mỗi tiếng đàn nhị vang lên như kể lại những câu chuyện đời sống, tình cảm và ký ức văn hóa của dân tộc.

Ở miền Nam, đàn nhị còn được gọi là "đàn cò". Dù là loại nhạc cụ cổ, đàn nhị vẫn được sáng tạo thêm trong kỹ thuật mới (vĩ âm, hiệu ứng điện…) để kết hợp với nhạc hiện đại.